Akaryakıt Fiyatlarının Nakliye Maliyetleri Kanalı ile Taze Meyve-Sebze Fiyatları Üzerindeki Etkisi

Son yıllarda Merkez Bankası tarafından her çeyrek yayınlanan Enflasyon Raporları’nda “Kutu” başlığı altında çok sayıda yeni ve yararlı bilgilere yer veriliyor. Ekonomi ile ilgilenenlere bu kısımları okumalarını öneririm.

30  Nisan 2015 tarihinde yayınlanan 2.Çeyrek Enflasyon Raporu’nda da bu şekilde önemli konulara değinilen bilgi “Kutu”ları mevcut. Bunlardan en çok dikkatimi çeken; akaryakıt fiyatlarının nakliye maliyetleri kanalı ile taze meyve-sebze fiyatları üzerindeki etkilerinin incelendiği bilgi “Kutu”su oldu.

Yayınlanan bu raporda, ÖTV artışının motorin fiyatlarını yükseltmesiyle Antalya ve İstanbul meyve-sebze hallerindeki fiyatlara etkileri ölçülmüş, 22 Eylül 2012 tarihinde yapılan ÖTV artışı sonucu yaklaşık yüzde 9 yükseliş kaydeden motorin fiyatlarının taze meyve-sebze toptan fiyatlarını kısa vadede yüzde 7-11 aralığında artıdığı sonucuna ulaşılmıştır.

"Son dönemde taze meyve-sebze fiyatlarında gözlenen belirgin artış eğilimi bu ürünlerin fiyatlama mekanizmalarının daha iyi anlaşılması gerekliliğini doğurmaktadır. Bu çalışmada, ürün ve pazar yapısı nedeni ile maliyetlerin önemli bir ayağını oluşturabilecek taşımacılık maliyetlerinin taze meyve-sebze fiyatları üzerindeki etkisinin incelenmesi hedeflenmektedir. 22 Eylül 2012 tarihinde yürürlüğe giren ÖTV yasası motorin fiyatında litre başına 36 kuruşluk (yaklaşık yüzde 9’luk) bir yükselişe neden olmuştur. Söz konusu yasa motorin fiyatında beklenmedik, ani ve dışsal bir artış oluşturduğundan, nakliye maliyetlerinin taze meyve-sebze fiyatları üzerindeki etkisinin incelenmesi için uygun bir doğal deney fırsatı sunmaktadır. 

Taze meyve-sebze toptancı halleri çoğunlukla belediyeler tarafından kurulmakta ve işletilmektedir.Genellikle üreticilerin ya da aracıların ürünleri hale ulaştırması ve buradaki toptancılara satmasına dayanan bir sistemi olan olan haller, diğer illerdeki toptancılara ve parekendecilere de toplu halde ürün sağlamaktadır. Bu hallerden “satıcı” konumunda bulunan ve aynı zamanda ülkenin en büyük toptancı hali olan Antalya hali ile “alıcı” konumunda bulunan İstanbul hali arasındaki uzaklık, İstanbul halindeki taze meyve-sebze fiyatlarının üzerinde nakliye maliyeti kaynaklı önemli bir baskı oluşturmaktadır. Ülke genelinde taze meyve-sebze nakliyatı genelde kamyonlarla yapıldığından motorin önemli bir maliyet kalemidir. Bu yapı çerçevesinde, motorin fiyatındaki yüksek oranlı bir artışın İstanbul’daki hal fiyatlarına kısa sürede yansıması beklenirken, kısa vadede

Antalya halindeki fiyatları etkilemeyeceği beklenmektedir. Akaryakıt fiyatlarındaki artışın nakliye maliyetleri kanalıyla taze meyve-sebze fiyatları üzerindeki etkisinin incelenebilmesi için ÖTV değişikliği tarihi olan 22 Eylül 2012’nin öncesi ve sonrasında 13’er günlük pencereler seçilmiş ve ulusal üretiminin yüzde 40’tan fazlasının Antalya ve çevresinde gerçekleştirildiği 17 taze meyve ve sebzenin toptan fiyatı günlük bazda Antalya ve İstanbul hallerinde takip edilmiştir. Veri penceresi seçilirken, başka bir faktörden etkilenmeyecek kadar kısa fakat etkinin gözlenebileceği kadar uzun bir aralığın seçilmesi hedeflenmiştir. Oluşan akaryakıt fiyat farkının kısa vadede Antalya halindeki ürün fiyatlarına yansımasının sınırlı olması beklenirken, İstanbul halindeki özellikle Antalya gibi uzak şehirlerden taşınan ürünlerin fiyatlarını artış yönünde etkilemesi beklenmektedir. Söz konusu asimetrik etki bu çalışmada uygulanan farkların farkı yönteminin de temelini oluşturmaktadır. 

......................................... ÖTV artışı sonucu yaklaşık yüzde 9 yükseliş kaydeden motorin fiyatlarının taze meyve-sebze toptan fiyatlarını kısa vadede yüzde 7–11 aralığında artırdığı gözlenmiştir. Bu artışın oldukça kısa gözlem aralıklarında ortaya çıkmış olması, bulunan sonuçların nakliye maliyetleri kanalı ile ilişkilendirilmesine olanak sağlamaktadır. Yüzde olarak bakıldığında bire bir oranına yakın gözlenen artışlar, nominal (yani kuruş bazında) bakıldığında ise bire birin üstünde görünmektedir............................ 

Sonuç olarak, akaryakıt fiyatlarındaki değişikliklerin bire biri aşan oranlarda taze sebze-meyve toptan fiyatlarına yansıdığı ve taşımacılık kanalı kaynaklı maliyetlerin toptan taze meyve-sebze fiyatlarında önemli bir belirleyici olduğu gözlenmiştir. Bire birin üzerinde fiyat artışı gözleminin, ertelenen birikimli fiyat artırımlarının akaryakıt zammından kaynaklanan fiyat artışlarına eklenerek etiketlere yansıtılması, taze meyve-sebze talebinin fiyat esnekliğinin düşük olması nedeniyle maliyet artışlarının tüketiciye yüksek oranda yansıtılması ya da yükselen maliyet marjları sonucu gelecekte oluşması beklenen fiyat artışlarının tüketiciye önceden yansıtılması gibi açıklamaları olabilir."

Bilgi kutusunun yer aldığı 2.Çeyrek Enflasyon Rapor’una şu linkden ulaşabiliyor; http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/3ab2435b-2db1-4a0f-8fca-370812cf913d/3b15-2.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=3ab2435b-2db1-4a0f-8fca-370812cf913d