Libor Nedir? Libor'daki Değişimler ve Libor Skandalı

Libor

Libor (London Interbank Offered Rate),  Londra’daki kredibilitesi yüksek bankaların, bankalar arası ABD doları üzerinden borç verme işlemlerinde uyguladıkları ortalama faiz oranına dayanır.  Libor faiz oranı forward, swap, konut kredisi, değişken faizli borçlar ve eurodollar işlemlerinde referans olarak kullanılır.

Libor, İngiliz Bankacılar Birliği tarafından (BBA) belirlenir. Günlük veriler Reuters yoluyla yayınlanır. Reuters, BBA’yı temsilen işlemleri gerçekleştirir. BBA tarafından belirlenmiş katılımcı bankalar tarafından bildirilen 16 faiz oranı, en yüksekten en düşüğe göre sıraya konur. Bu oranlar 4 gruba ayrılır. En yüksek 4 oranı içeren dörtlü ile en düşük 4 oranı içeren dörtlü dışarıda bırakılır. Geriye kalan oranların aritmetik ortalaması alınarak günlük ‘Libor’ oranı belirlenir. Bu işlem bir geceden 12 aya kadar, 15 farklı dönem ve 10 farklı para birimi için tekrarlanır. Londra saatiyle 11:00’da belirlenen veriler, saat 12:00’da açıklanır.

Euribor

Euribor (Euro Interbank Offered Rate), 44 Avrupa bankasının (20 Eylül 2012 verilerine göre), bankalar arası Euro üzerinden borç verme işlemlerinde uyguladıkları ortalama faiz oranına dayanır. Euriboru belirleyen bankalar, Eurozone piyasasında en geniş iş hacmine sahip bankalardır.

Euribor, merkez Avrupa saatiyle saat 11:00’da EBF (European Banking Federation)  belirlenir.

TrLibor

Türk Lirası Bankalararası Satış Oranı olarak tespit edilen referans faiz oranının kısaltmasıdır. Bir bankanın başka bir bankadan veya finansal kurumdan belirli vadelerle borç alabileceği faiz oranını gösterir. Türkiye Bankalar Birliği tarafından belirlenir. Trlibor sabitleme seansına aktif toplamı minimum 1 milyar ABD Doları olan, yapılacak işlemlerde 1 milyon TL kotasyon girmeyi ve bu işlem büyüklüğünden işlem yapmayı kabul eden 13 banka katılır.


Libor’daki Değişimler

Yukarıdaki grafik, 1999-2013 yılları arasında Libor oranındaki değişiklikleri göstermektedir. Yeşil çizgi haftalık, mavi çizgi 3 aylık, kırmızı çizgi ise senelik dalgalanmayı gösterir.

Libor, 2008 yılında bugüne kadarki en yüksek değerine ulaşmıştır. Bu durumun sebebi; Fed’in,  yaptığı riskli mortgage yatırımlarından dolayı batmak üzere olan Bear Stearns bankasını kurtarmasıyla başlayan panik havasıdır. Bankalar, 2008’in 2.çeyreği itibariyle verilen mortgage kredilerinin geri ödenmeyeceği korkusuyla birbirlerine borç verme konusunda da tereddütler yaşamışlardır. Lehman Brothers bankasının Eylül 2008’deki batışı dünya ekonomik krizinin ilanı olurken, Libor aynı dönemde tavan seviyesine ulaşmıştır.  O güne kadar genellikle Fed’in verdiği faiz oranlarıyla paralellik gösteren Libor, 8 Ekim 2008’de Fed’in verdiği %1.5’lik orana rağmen 13 Ekim’de  %4.8’e yükselmiştir. Bu tarihten itibaren ise Libor, genel bir düşme eğilimi içine girmiştir. Aralık 2008’de Fed, parasal genişleme politikası kapsamında paranın nominal faizinin düşürülmesi amacıyla QE1 (quantitive easing) programını yürürlülüğe koymuş, sürümdeki para miktarı arttırılarak reel faizlerin düşürülmesi amaçlanmıştır. Parasal genişlemenin devamı olarak 2011 yılında uygulamaya konan ‘Operation Twist’  ile uzun vadeli faizler düşürülmeye çalışılmıştır. Fed’in tüm bu önlemlerine rağmen 2011 yılının sonlarına doğru Yunanistan’ın durumu ve Eurozone’daki genel borç krizi, piyasalardaki endişeyi arttırmış ve Libor’un tekrar yükselmesine sebep olmuştur. Finansal piyasalarda devam eden istikrarsızlık nedeniyle Fed, 2010 yılından beri hazine bonosu ve mortgage fonu alarak faiz oranlarını düşük seviyelerde tutmaya çalışmaktadır.

Fed’in QE(Quantitive Easing) Programlarının Libor Oranı Üzerindeki Etkisi

Libor Skandalı

Libor’un belirlenmesinde rol oynayan bankaların kendilerine kazanç sağlama amacıyla faiz oranlarında yaptıkları oynamalar ve yanlış beyanları 2012 yılında basına yansımış ve toplam 16 bankaya soruşturma başlatılmıştır. (Barclays, Bank of America, Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ(BTMU), CITI, Credit Suisse, Deutsche Bank, Lloyds, HSBC, HBOS, JPMorgan, Rabobank, RBC, RBS, UBS, West LB, Norinchuckin)

Soruşturmalar sonucunda (19 Temmuz 2013 tarihli habere göre ) Barclays, UBS ve RBS bankaları toplamda 2.6 milyar dolarlık ceza almıştır.

Libor, toplamda 800 trilyon ABD doları değerindeki varlığın fiyatının ve faiz oranının belirlenmesinde kullanılmaktadır. Kredi kartı faizleri, mortgage oranları, şirket tahvilleri libor oranına göre belirlenmektedir. Soruşturmada bankaların kendi mali durumlarına göre faiz oranını belirlemeleri gerekirken, işbirliği içinde kendi çıkarları doğrultusunda belirledikleri ortaya çıkmıştır. Örneğin gün içinde yüklü bir işlemi olan ve ucuzdan borçlanmak isteyen bir banka diğer bankaları aramakta ve faiz oranlarının düşük tutulmasını istemekte, yine aynı şekilde yüklü bir işlemle borç vereceği günlerde de faiz oranları yükseltilmektedir. Libor oranı tekliflerini düşük tutarak likidite sıkıntılarını gizleyen bu bankalar, kriz süresince piyasayı yanıltmışlardır. Bankalar bu yöntemlerle ekstra kazançlar sağlamışlardır.

Yaşanan skandal sonrası Libor, New York Borsası sahibi olan NYSE Euronext şirketine satılmıştır. Britis Bankers’ Association (BBA) tarafından yürütülen işlemler, 2014 başı itibariyle tamamen NYSE Euronext Administration Limited şirketine geçecektir. Libor’un belirlenmesinde yaşanabilecek değişimler henüz belirsizliğini korurken, 10 para biriminde 15 farklı zaman periyodu için belirlenen oranın 5 para biriminde 7 farklı zaman periyodu için hesaplanması planlanmaktadır. Ayrıca, bugüne kadar Libor verilerini yayınlayan Thomson Reuters’ın işleme dahil olmayabileceği belirtilmektedir.

Hazırlayan: Sercan Cansu (scansu@ku.edu.tr)